Martyn Rhisiart Jones e Lila de Alba

Oza-Cesuras, Europa, 17 de decembro de 2025

Cando o fío aprendeu a falar

Os soldados nunca se decataron dela.

Sentouse onde sempre se sentaran as mulleres. Estaba xunto á fiestra e á estrada. Estaba preto das vetas de ferro da vía férrea. Tiña as mans ocupadas, o seu ollar suave. O amor estaba nos seus ollos. A música lenta das agullas repiqueteaba coma a choiva sobre a lousa de Bethesda. En Gales, chamaríanlle cynefin, o consolo do coñecido. En Galicia, as cousas sempre se fixeron así. Máxica, misteriosa e consciente.

O tricô era máis antigo que os imperios. Por iso funcionaba. Sempre me encantou a arte da costura.

Durante as dúas grandes guerras que abriron Europa, o fío converteuse nunha lingua. As mulleres convertéronse nas súas gardiás, especialmente as vellas. Mentres as botas marchaban e as locomotoras ruxían, elas observaban. E mentres observaban, coseban.

Os trens e o fío

En Bélxica, onde a néboa se cubría das vías coma un mantón, as mulleres maiores ocupaban os seus lugares preto das estacións de ferrocarril. Os alemáns non lles fixeron caso. Que ameaza podía haber nas costas encorvadas e na la?

Pero cada tren falaba.

Os vagóns de tropas tremeban de forma diferente aos vagóns de subministración. O aceiro blindado xemía baixo o seu propio peso. As mulleres contaban sen contar, lembraban sen escribir.

Un punto de revés… elevado, áspero coma unha pedra no camiño… podía significar soldados.
Un punto caído, unha lixeira ferida na tea, podía significar armas ou combustible.
O ritmo importaba. O espazado importaba. O silencio importaba sobre todo.

Pola noite, unha bufanda contiña os movementos do día. Pola mañá, xa non estaba. Pasaba de man en man coma o pan ou a oración. Era descifrado por aqueles que sabían escoitar a tea.

Dous puntos, significado infinito

O tricô constrói-se sobre opostos: liso e áspero, adiante e atrás, presença e ausência. Coma a marea e a costa. Coma o punto e a raia.

Só con tricô e revés, as mulleres convertían a la en binario, en Morse, en memoria. As mensaxes permanecían agochadas non porque fosen secretas, senón porque ninguén imaxinaba que puidesen ser mensaxes.

Isto era a esteganografía, aínda que ninguén usaba a palabra. Era a vella maxia: agochar a verdade dentro do ordinario.

Unha luva podía levar un mapa.
Un xersei podía levar un aviso.
Unha bufanda podía levar o peso dunha aldea.

As mulleres que a levaron

Phyllis Latour Doyle caeu do ceo á Francia ocupada. Era unha axente británica con nervios de arame e silencio nos ósos. Tricô en público, como facían as mulleres. Mensaxes codificadas, finas como a seda e afiadas coma o sal, estaban envoltas arredor dunha agulla agochada no seu cabelo. Vela era non ver nada.

Outras ataban nós en vez de puntadas. Outras agochaban notas dentro de ovillos de fío. Moito antes de que as radios crepitasen e os satélites observasen, Molly Rinker actuou de xeito similar durante a Revolución Americana. Lanzaba mensaxes envoltas en fío polos cantís como ofrendas ao mar.

O método perdurou porque pertencía ás mulleres e as mulleres eran pasadas por alto.

Cando os vellos costumes se volveron perigosos

Finalmente, as autoridades percibírono, do mesmo xeito que os animais perciben o tempo.

Durante a Segunda Guerra Mundial, os patróns de punto foron prohibidos ao cruzar as fronteiras. As propias instrucións volvéranse sospeitosas. Mesmo a la xa non podía viaxar libremente. O imperio decatouse, demasiado tarde, de que o que sempre fora desestimado como doméstico era, de feito, subversivo.

Unha agulla, despois de todo, é unha especie de lámina.

O que queda

Algunhas historias convertéronse en musgo e lenda. Así é como funcionan os contos antigos. Pero abondo é certo, abondo está probado, para saber isto:

A resistencia non sempre berraba. A miúdo, zumbaba.

Non sempre corría. A miúdo, quedaba quieta.

Vivía en mans que lembraban como facer algo case de nada. Vivía na paciencia, na observación, no desafío silencioso de continuar como antes.

En Gales, din “gwrando’n astud”… escoitar profundamente.

En Galicia, “escoitar co corazón”.

Estas mulleres fixeron ambas as cousas.

E mentres o mundo ardía, coseron os seus segredos en tea. Confiaban en que alguén, nalgún lugar, sabería ler o que dicía a historia.

Onde estaríamos sen mulleres valentes?

Grazas por ler.